1918-ci ildə Azərbaycanı bolşevik-daşnak işğalından azad olunmasında şəxsən iştirak edən, Qafqaz İslam Ordusunun komandanı Nuru Paşayanın Göyçay rayonun Qaraməryam kəndinin mərkəzində heykəli ucaldılsın; Anar Əlişah oğlu Nağıyevdən təklif.

Keçmiş Göyçay Gənclər mərkəzinin direktoru, Göyçay rayon icra hakimiyyəti aparatının mətbuat xidməti, Göyçay informasiya agentliyi, NarTv, “Göyçay” qəzetinin baş redaktoru, 89 saylı Göyçay-Ağdaş seçki dairəsi üzrə deputat köməkçisi, Göyçay şəhər prklara xidmət və nəzarət təşkilatının rəhbəri olmuş, hüquqşünas və jurnalist Anar Nağıyev dəfələrlə bu tarixin dönüş nöqtəsi olan vətənimizn dar günündə köməyimizə gələn Qafqaz İslam Ordusunun komandanı Nuru Paşanın Göyçay qəzasında o cümlədən 16 iyun 1918 ci ildə Qaraməryəm kəndi ətrafında İslam Ordusunun düşmənləri darmadağın edərək qələbə qazanmasının şərəfinə xilaskarımızın heykəlinin məhz bu yerdə uzadılmasını təlkif edib. Bu barədə A. Nağıyev əlaqədar təşkilatlara dəfələrlə müraciət edib.

A. Nağıyev Göyçay rayonunun kəndlərində Qafqaz İslam Ordusunun sakinlərlə birgə düşmələrdən təmizlənmə əməliyyatları barədə geiniş məlumat verdiyini, tarixi faktlarla araşdırmalarını bəzi mətbuat orqanlarına göndərdiyini qeyd edir.Qafqaz İslam Ordusu və Azərbaycanın xilaskarı Nuru Paşanın heykəli Qaraməryamda ucaldılsın.

A. Nağıyev 1918 ci ilin iyunun 17-də iki türk alayından ibarət türk qoşunları Gəncədən gələcək əsas qüvvəni gözləmədən və kəşfiyyat aparmadan Göyçay qəzasının Qaraməryəm ətrafında yerləşmiş düşmən qüvvələrinə qarşı hərəkətə keçdilyini, gün ərzində olduqca isti hava şəraitində aparılan və bir-birinə güclü müqavimət göstərilən bu savaşda tərəflərin heç biri üstün gələ bilməyərək axşam qaranlığında döyüşlərə ara vermələrini və mövqelərinə çəkildiklərini vurğulayaraq, Sovet qoşunlarının qurduğu pusquya düşən türk qoşunlarının bu ilk savaşı ağır itkilər – 200 şəhid, 156 yaralı, xeyli sayda hərbi sursat – verməklə uğursuzluqla nəticələndiyini bildirmişdir. 10 mindən artıq qüvvə ilə döyüşə girmiş Amazaspın rəhbərlik etdiyi bolşevik-daşnak qoşunları Göyçaya hücum üçün bir sıra mühüm mövqeləri ələ keçirdiyini, iyunun 18-də Nuru Paşa azərbaycanlı hərbi qüvvələrinin komandanı general Əliağa Şıxlinski və beşinci Qafqaz piyada diviziyası qərargah rəisi Rüştü bəy ilə birlikdə Gəncədən cəbhə bölgəsinə – Müsüslü stansiyasına gəldilklərini, Bolşevik-daşnak qüvvələrinin sayının ətrafdakı erməni və rus kəndlərinin sakinlərinin qatılması ilə 30 minə çatdığı, həmçinin bu qoşunların Bakıdan Qaraməryəmə gedərkən yolboyu 50-dən artıq azərbaycanlı kəndini yandırdığı, bölgədə yaşayan dinc müsəlman əhalisini qırdığını, bir həftə ərzində 400 mindən artıq sakinin isə qaçaraq Göyçay, Ağdaş, Yevlax ətrafına sığındığını qeyd etmişdir. Azərbaycanlı gənclərin orduya cəlb olunması, vuruşan qoşunların ən azı su və ərzaqla təmin edilməsi məsələsi ilə bağlı Göyçayda xalqa xitabən tənbeh dolu müraciət edən Nuru Paşanın Əliağa Şıxlinski ilə birlikdə ətraf qəsəbə və kəndlərdə yaşayan ağsaqqal və nüfuzlu sakinlərlə apardığı danışıqlar nəticəsində azərbaycanlı könüllülər toplanmağa başladığını, Göyçay, Ağdaş, Yevlax, hətta Bərdə ətrafından yığılan gənclər və bütün əli silah tutanlar qısa müddətdə cəbhə xəttindəki yerlərini almaq üçün hərbi təlimlərə cəlb olunduğunu, eyni zamanda yaranmış vəziyyətin ağırlığını anlayan Nuru paşa İstanbula ünvanlandığı raportlarda dönə-dönə Qafqaza daha bir diviziyanın göndərilməsini israr etdiyi tarixi faktdır. Göyçay-Qaraməryəm cəbhə xəttində bir müddət qarşılıqlı müdafiə mövqeyi tutan türk və bolşevik qüvvələri yeni döyüşlərə hazırlaşırdılar və türk qoşunlarının iyunun 29-da hücuma keçmək planlarından xəbər tutan sovet ordusu iyunun 27-də səhər tezdən döyüşə girməsi, qəfil hücumdan ani çaşqınlıq keçirən türk qoşunları tez bir müddətdə qüvvələrini toplayaraq düşməni geri oturtdular, sonra irəli gedərək yeni mövqelər ələ keçirdilər və axşama yaxın Qaraməryəmi azad etdiiyini diqqətə çatdıran A. Nağıyev bu savaşda Müsüslüdən gətirilən Həbib Səlimovun komandanlığı ilə Azərbaycan könüllü süvari birliyinin də böyük rolu olduğunu qeyd edib.

Qaraməryəm ətrafındakı qələbə Qafqaz İslam Ordusunun ilk böyük uğuru sayılmaqla Bakının azad edilməsi yolunda aparılan son dərəcə ağır, itkilərlə dolu, lakın şərəfli qalibiyyətin başlanğıcı olduğunu, iyun ayının 30-da Göyçay tərəfdən əks-hücuma keçən sovet qoşunlarının həmləsi də son nəticədə uğursuzluqla bitdiyini, Bolşevik rus və erməni qüvvələrinə böyük itkilər verdirən türk ordusu pərakəndə halda qaçan Qızıl Ordudan çoxlu sayda silah və sursat ələ keçirdi, eyni zamanda, Ağdaş, Göyçay, Qaraməryəm və İsmayıllı bölgələrindəki qəsəbə və kəndlərdə yaşayan erməni və rus əhalisi itaət altına alınaraq tərksilah edildiyini bildirən baş redaktor Göyçay vuruşlarında həlak olan türk əsgərlərinin böyük bir hissəsi ətrafda dəfn olunmasını yaralıların isə Gəncəyə aparılmasını,dəfn olunan şəhidlərin hazırda Göyçay rayonu ərazisində ziyarətgahlara çevriləsini diqqətə çatdıraraq, Həlak olmuş döyüşçülərin bəzilərinin Göyçay, Qaraməryəm, Bığır və İsmayıllı bölgələrində ilk türk məzarları yaranmasını, sonralar isə belə məzarlıqların sayı Qafqaz İslam Ordusunun keçdiyi bütün döyüş yolu boyu olduğunu bildirmişdir.

Beləliklə, Göycay və Qaraməryəm ətrafında iyunun ortalarından başlamış və iyulun əvvəlinə qədər davam edən döyüşlər Qafqaz İslam Ordusunun qələbəsi ilə başa çatdı.
Tarixi fakt olduğu kimi diqqətinizə çatdırırıq; 16 iyun 1918 ci il düşmən Qaraməryəm ətrafında İslam Ordusu ilə üz-üzə gəldi. Səhər saat 9-da başlanan döyüşdə düşmən qüvvələri azərbaycanlı, gürcü və dağıstanlılardan ibarət dəstənin üzərinə hücuma keçdi. Yeddi saat davam edən döyüşdə milli qüvvələr düşmənin Qaraməryəmə can atan hissələrinin qarşısını almağa səy göstərsələr də, buna nail ola bilmədilər. Böyük strateji əhəmiyyətə malik olan Qaraməryəm kəndi bolşevik-daşnaklar tərəfindən işğal edildi. İyunun 18-də Qaraməryəm ətrafında həlledici döyüşlər yenidən başlandı. Ciddi bir hazırlıq görmədən hücuma keçən milli qüvvələr bu döyüşdə də müvəffəqiyyət qazana bilmədilər.Qaraməryəm ətrafındakı ağır döyüşdən sonra bir neçə gün cəbhədə sakitlik yarandı. Bu sakitlikdən hər iki tərəf öz planlarına uyğun istifadə etməyə çalışırdı. Bakı Soveti qüvvələri Azərbaycan kəndlərinə daxil olaraq əhalidən bütün silahları toplayır, ərzaqlarını müsadirə edir, qoşqu heyvanlarını isə əllərindən alırdılar. Müqavimət göstərən əliyalın əhali yerindəcə güllələnirdi. Eyni zamanda, işğal altına alınan kəndlərin əhalisini türk qoşunları əleyhinə qaldırmaq üçün onların arasında xüsusi təbliğat dəstəsi fəaliyyət göstərirdi. Bolşeviklər Qırmızı ordunun canlı qüvvələrinin sayını artırmaq məqsədilə 1893-1897-ci illərdə anadan olan qeyri-müsəlmanların çağırışını elan etdilər.

Qaraməryəm ətrafındakı döyüşün nəticələri Qafqaz İslam Ordusu komandanlığında da ciddi təhlil olundu. Vəziyyətlə daha yaxından tanış olmaq, qüvvələri yenidən qruplaşdırmaq, mövcud imkanları bütünlüklə səfərbər etmək üçün Qafqaz İslam Ordusu komandanı Nuru paşa, Müsəlman korpusunun komandanı Əliağa Şıxlinski, 5-ci Qafqaz diviziyasının qərargah rəisi Rüşdü bəy cəbhə xəttinə yola düşdülər. Göyçaya gələn Nuru paşa, təkcə hərbiçilərlə deyil, yerli əhalinin nümayəndələri ilə də görüşdü və onları türk-Azərbaycan qoşun hissələrinə hərtərəfli yardım göstərməyə çağırdı. Nuru paşa Göyçay əhalisinə müraciətində deyirdi: “Azərbaycanı və azərbaycanlıları düşməndən qurtarmaq üçün Osmanlı Ordusu məmləkətinizə gəldi. Bu orduya canla-başla yardım etməyiniz lazımdır. Silahla yardım edilə bilmirsə, heç olmazsa, əsgərlərə ərzaq və su daşıyınız. Bu dəhşətli istidə müharibə edən əsgər və zabitlərdən bir çoxu susuzluqdan ölmüşdür.”

Cəbhədəki vəziyyətlə hərtərəfli tanışlıqdan sonra Nuru Paşa şübhə etmirdi ki, ilk uğursuzluğa baxmayaraq türk-Azərbaycan qoşunları mövcud imkanları tam səfərbərliyə almaqla hərbi təşəbbüsü ələ keçirə bilərlər. Ona görə də Nuru paşa Göyçaya əlavə köməyin göndərilməsinin zəruriliyini istisna etmədən həlledici döyüşə hazırlaşmaq üçün əmr verdi. İyunun 27-nə qədər cəbhə xəttində hazırlıq işləri aparıldı. Qafqaz İslam Ordusu hissələrinin döyüşə hazırlıq üçün həyata keçirdiyi tədbirlər iyunun 26-da bolşevik-daşnak qüvvələrinin kəşfiyyatçılarına məlum oldu. Qırmızı ordu komandanlığında bu məlumat alınan kimi dərhal hücuma keçmək, türk-Azərbaycan qoşun hissələrinin hücumunu qabaqlamaq və bununla da hərbi təşəbbüsü ələ almaq qərara alındı. Bakı Soveti qoşunları iyunun 27-də hücuma başladı. Bakı Soveti qüvvələri ilk dəfə olaraq başladıqları hücumu uğurla başa çatdıra bilmədilər. Düşmən yerində saymağa başladı. İyunun 27-də qəfildən başlanmış bu döyüşün Qafqaz İslam Ordusu üçün böyük hərbi-psixoloji əhəmiyyəti var idi. Döyüşün nəticələri göstərdi ki, bolşevik-daşnak qüvvələri heç də məğlubedilməz bir qüvvə deyil və düzgün qurulmuş döyüşlə onların bütün niyyətlərini alt-üst etmək olar.

İyunun 28-də cəbhədə nisbi sakitlik hökm sürürdü. İyunun 29-da isə səhər tezdən Qafqaz İslam Ordusu hissələrinin böyük uğurla nəticələnən hücumu başlandı. Qafqaz İslam Ordusu komandanlığının göstərdiyi operativlik və çeviklik, Göyçayın müdaifəsi üçün zəruri olan qüvvələrin vaxtında bura gətirilməsi, türk-Azərbaycan qoşunlarının mübarizliyi daşnak Əmirovun rəhbərliyi altında olan bolşevik qüvvələrinin bütün cəhdlərini nəticəsiz qoydu. Göyçay ətrafında məğlub olan Bakı Soveti qüvvələri geri çəkilərək şəhərdən 5-6 kilometrlik bir məsafədə qərar tutdular. İyulun 1-də düşmən əks hücumun heç bir nəticə verməyəcəyini yəqin etdikdən sonra geri çəkilməyə başladı.

A. Nağıyev əlaqədar təşkilatlardan bu gün o hadisələri bu gündə xatırladan canlı şahidlərin Göyçay kənd sakinlərinin, rayon ziyalılarının, gənclərin, mətbuat nümayəndələrinin, yazıçı, şair, mədəniyyət xadimlərinin adından Qafqaz İslam Ordusu və Azərbaycanın xilaskarı Nuru Paşanın heykəli Qaraməryamda ucaldılmasını xahiş edib.

Dəfələrlə Azərbaycan xalqının köməyinə gələn Ümummili Liderimiz Heydər Əliyevin “Bir millət iki dövlət” kəlamını xatırldaraq, 2020 ci ildə öz qardaşlığını bir daha göstərən Türkiyə Respublikasına və onun Prezidenti Rəcəb Təyyib Ərdoğana, Ali Baş komandan, Müzəffər sərkərdə İlham Əliyevin “Dəmir yumuruq” əməliyyatı zamanı 44 gün ərzində Azərbaycan ordusunun, zabit, əsgər heyyətinn, gənclər ilində gənc könülülərin qəhrəmanlığı ilə Zəfər qələbəsi qazandığını, xalq iqtidar birliyini, birlikdə güclü və qalibiyyətə ucalan millətin qəhrəmanlarının yaddan çıxmamasına dəstək olan hər bir vətəndaşa təşəkkürünü bildirən hüquqşünas və jurnalist şəhidlərimizə Allahdan rəhmət, qazilərimizə şəfa arzulayıb.

Qafqaz İslam Ordusu və Azərbaycanın xilaskarı Nuru Paşanın heykəli Qaraməryamda ucaldılsın.Bilidirək ki, Qaraməryam kəndi Göyçay r-nunun eyniadlı i.ə.v.-də qəsəbə. Şirvan düzündən şm-da Girdimançay ilə Göyçay çayı arasında uzanan yüksəklikdə, Qaraməryəm tirəsinin ətəyindədir. Bəzi tədqiqatçılara görə, qismən təhrifə uğramış toponim Qaramərən olmalıdır. Qəsəbə adını oradakı eyniadlı çayın adından almışdır. Çayın adı qara və monqol dilindəki mərən (çay) sözlərindən ibarət olub, “qara çay” mənasındadır. Əslində qəsəbə ətəyində yerləşdiyi eyniadlı tirənin adı ilə adlanır. Keçən əsrin əvvəllərində kəndin adı Qaraməryəm variantında da qeydə alınmışdır.

İmanırıq ki,hazırkı dönəmdə bu təklif əlaqədar təşkilatlar tərəfindən dəyərləndiriləcək,nəhayət abidə Göyçay rayon ərazisində ucaldılacaq.